Η είκονα είναι αυγοτέμπερα σε ξύλο με διαστάσεις 0,70 x 0,36. Η Παναγία παριστάνεται Βρεφοκρατούσα, να κρατά με το αριστερό της χέρι τον μικρό Χριστό, ενώ με το δεξί που βρίσκεται σε στάση δέησης μας δείχνει τον Σωτήρα Χριστό. Η Θεοτόκος φορά γαλάζιο χιτώνα και ροδί μαφόριο που καταλήγει σε χρυσόγραφη παρυφή. Το πρόσωπό της αποδίδεται με σοβαρότητα σε στάση τριών τετάρτων. Στο φόντο της εικόνας η συντομογραφία ΜΡ ΘΥ. 0 Χριστός εικονίζεται να ευλογεί με το δεξί του χέρι και με το αριστερό να κρατά κλειστό Ευαγγέλιο. Φορά πράσινο χιτώνα και κόκκινο ιμάτιο με χρυσά φώτα (χρυσοκονδυλιά). Στο κεφάλι φέρει ένσταυρο φωτοστέφανο με την επιγραφή Ο ΩΝ. Στο χρυσό φόντο της εικόνας η επιγραφή ΙΣ ΧΡ. Η εικόνα είναι ανυπόγραφη και αχρονολόγητη και εκτιμάται ότι ζωγραφίστηκε στο τέλος του 18ου με αρχές του 19ου αιώνα.

Ο εικονογραφικός τύπος της Παναγίας Οδηγήτριας, συνδέθηκε με την εικόνα -παλλάδιο της Κωνσταντινούπολης, που ήταν γνωστή από τον ένατο αιώνα και έφερε την επωνυμία Οδηγήτρια. Η εικόνα βρισκόταν στη Μονή των Οδηγών (ξεναγών) και την είχε αποστείλει η αυτοκράτειρα Ευδοκία στην αδελφή του συζύγου της Πουλχερία. Η παράσταση της Κωνσταντινουπολίτικης εικόνας της Οδηγήτριας συνδέθηκε κυρίως με το μυστήριο της Ενσάρκωσης. Αυτό πηγάζει από τη σχέση της με τον Ευαγγελισμό και τον Ακάθιστο Ύμνο, όπως φαίνεται να προκύπτει από σχετική αναφορά του Ψευδο-Κωδινού. Σύμφωνα με αυτή, η εικόνα της Οδηγήτριας μεταφερόταν στο παλάτι των Κομνηνών την πέμπτη εβδομάδα των Νηστειών και έμενε εκεί μέχρι και τη Δευτέρα του Πάσχα. Είναι όμως γνωστό ότι την πέμπτη εβδομάδα των νηστειών διαβάζονται και οι 24 οίκοι του Ακαθίστου Ύμνου. Η μεγάλη δημόσια τιμή της Οδηγήτριας στην Κωνσταντινούπολη ερμηνεύει και την επιβίωση του εικονογραφικού τύπου, που επαναλαμβάνεται σε πολυάριθμα έργα, τόσο στη βυζαντινή, όσο και στη μεταβυζαντινή περίοδο. Σημειώνονται εδώ η γνωστή ψηφιδωτή εικόνα της Οδηγήτριας της Παμμακαρίστου, τώρα στον ναό του Αγίου Γεωργίου στο Οικουμενικό Πατριαρχείο, που χρονολογείται στον 11ο αιώνα, η Πορταΐτισσα της μονής Ιβήρων στο Άγιον Όρος κ.ά.

ΙΣΤΟΡΙΚΟ ΕΙΚΟΝΑΣ

Η Παναγία η Ασαριανή

Η ιστορία της Παναγίας Ασαριανής συνδέεται άρρηκτα με το βουνό Ασάρι, που υψώνεται πάνω από τα Μούγλα της Μικράς Ασίας. Στην πλαγιά του σχηματίζεται ρεματιά όπου ήταν κτισμένα τα σπίτια των κατοίκων, ενώ νοτιότερα απλώνεται ο κάμπος Τσαϊρι. Το Ασάρι ήταν τόπος άγριος, γεμάτος γκρεμούς, σπηλιές και ερείπια αρχαίων τειχών και λουτρών· ωστόσο για τους χριστιανούς της περιοχής είχε έναν μοναδικό και ιερό λόγο ύπαρξης: την Παναγία τους. Όταν έλεγαν «Ασάρι», στο νου τους είχαν την Παναγία του βουνού, την Ασαριανή.

Η παράδοση λέει πως πολύ παλιά, πριν ακόμη γεννηθούν οι παππούδες των αφηγητών, μια γυναίκα είδε σε όνειρο την Παναγία, η οποία της αποκάλυψε ότι η εικόνα της ήταν θαμμένη στο Ασάρι. Οι χριστιανοί σεβάστηκαν το όνειρο, ανέβηκαν στο βουνό, έσκαψαν και βρήκαν την εικόνα. Για να την τιμήσουν, έκτισαν εκεί μια πρόχειρη στρογγυλή εκκλησία από πέτρα, χαμηλή, χωρίς στέγη, με μια μεγάλη άσπρη πέτρα στο εσωτερικό όπου ο παπάς μνημόνευε τον άρτο. Δεν υπήρχαν άλλες εικόνες, μόνο ένα καντήλι που οι πιστοί άναβαν με λάδι που έφερναν μαζί τους.

Η εικόνα της Παναγίας Ασαριανής παρίστανε τη Θεοτόκο με τον Χριστό, πολύ παλιά και ξεθωριασμένη, που με τον καιρό καλύφθηκε σχεδόν ολόκληρη με ασημένια επένδυση από τα τάματα των πιστών. Κάθε Παρασκευή της Ζωοδόχου Πηγής γινόταν το μεγάλο πανηγύρι: πλήθος χριστιανών και Τούρκων ανέβαιναν στο βουνό, έφερναν αρνιά, τα έψηναν, έτρωγαν και χόρευαν με όργανα ως το βράδυ. Οι Τούρκοι στέκονταν με σεβασμό πιο μακριά την ώρα της λειτουργίας. Η πομπή ξεκινούσε νωρίς το πρωί, με τους ιερείς μπροστά κρατώντας την εικόνα και τα λάβαρα, και μετά από μια ώρα ανηφορικής πορείας έφταναν στο πρόχειρο εκκλησάκι. Εκεί γινόταν η λειτουργία, με το αντιμήνσιο να καλύπτει τον άρτο και τον οίνο, καθώς η θρησκεία δεν επιτρέπει λειτουργία σε αστέγαστο χώρο. Το βράδυ όλοι μαζί κατέβαζαν την εικόνα πίσω στην εκκλησία των Μούγλων. Εκτός από τη μεγάλη πανήγυρη, οικογένειες ανέβαιναν συχνά στο Ασάρι για αρτοκλασία, συνοδεία ιερέα, και άναβαν το καντήλι της Παναγίας.

Έτσι η Παναγία η Ασαριανή, η Παναγιά του Ασαριού, έγινε το πνευματικό κέντρο της κοινότητας των Μουγλαλήδων. Η εικόνα, που βρέθηκε θαμμένη στο βουνό και τιμήθηκε με πανηγύρια και τάματα, συνόδευσε τους πρόσφυγες στον ξεριζωμό τους και μεταφέρθηκε στην Ελλάδα, όπου εξακολουθεί να τιμάται.

Η Διάσωση της Εικόνας

Όταν ήρθε η ώρα της εξόδου το 1922, οι Μουγλαλήδες αναγκάστηκαν να εγκαταλείψουν τα σπίτια τους. Η εικόνα της Παναγίας δεν έπρεπε να χαθεί. Οι γυναίκες, όπως η Αντωνία Χατζηστεφάνου, την έκρυψαν στα στήθη τους για να τη σώσουν από τους ελέγχους των Τούρκων. Μαζί με τους πρόσφυγες οδηγήθηκε ως τον Μαρμαρά και από εκεί με καΐκια στη Ρόδο. Στο νησί τους παρέλαβε ο Ερυθρός Σταυρός, προσφέροντας στέγη και τροφή ώσπου να βρεθεί πλοίο για την Ελλάδα. Εκεί, μέσα στις δυσκολίες της προσφυγιάς, ξέσπασε και η διαμάχη με τον ιερέα για την κατοχή της εικόνας, που τελικά παραδόθηκε με τη μεσολάβηση του Μιχαήλ Κουσμανίδη στους πρόσφυγες, ώστε να παραμείνει κοινό κειμήλιο.

Από τη Ρόδο οι Μουγλαλήδες πέρασαν στην Κέα και ύστερα στον Πειραιά, όπου εγκαταστάθηκαν προσωρινά σε αποθήκες και στον Ιππόδρομο του Φαλήρου. Μαζί τους έφεραν την Παναγία τους, την Ασαριανή, που έγινε σημείο αναφοράς και παρηγοριάς μέσα στον ξεριζωμό. Στα χρόνια που ακολούθησαν, η εικόνα τοποθετήθηκε στον ναό μας που οι πρόσφυγες έκτισαν στη Νίκαια, αφιερωμένο στη Γέννηση της Θεοτόκου, γνωστό σήμερα ως Παναγίτσα. Εκεί τιμάται ως Παναγία Οδηγήτρια, συνεχίζοντας να προστατεύει και να καθοδηγεί τους απογόνους των Μουγλαλήδων.

⚖️ Σημείωση για την ακρίβεια

Η ιστορία της εικόνας βασίζεται σε προφορικές μαρτυρίες προσφύγων (όπως της Αντωνίας Χατζηστεφάνου) και σε διηγήσεις απογόνων (όπως του εγγονού του επιτρόπου Καγιακλή). Επειδή οι μαρτυρίες συχνά διαφέρουν ή περιέχουν ασάφειες (π.χ. αναφορά σε «Παναγίτσα Κορυδαλλού» που δεν υφίσταται), η αφήγηση πρέπει να διαβάζεται με κάθε επιφύλαξη ως προς την ιστορική ακρίβεια.